وسواس و هر آنچه که در مورد آن نیاز است بدانید.
ممکن است بارها با افرادی که دچار رفتارهای وسواسی هستند، روبه‌رو شده باشید. وسواس، یکی از مرسوم‌ترین اختلالات روانشناختی در دنیا است و اگر به درستی شناسایی و درمان نشود، به زندگی فرد مبتلا آسیب‌های زیادی وارد می‌کند. گاهی اوقات چک کردن درب برای اطمینان از قفل بودن آن، نگرانی درباره سلامتی خود و عزیزان و داشتن ساعت مشخص برای خواب و مطالعه امری طبیعی است؛ اما در صورت ابتلا به وسواس، این اعمال، در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می‌کند.
اغلب ما در بخش‌های مختلف زندگی خود، افکار یا اعمال وسواسی را تجربه می‌کنیم اما این به معنای ابتلا به وسواس نیست. افرادی که دچار این اختلال هستند، درگیر چرخه وسواس فکری و عملی می‌شوند و علی‌رغم میل باطنی خود در زندگی روزمره به مشکل برمی‌خورند. وسواس، انواع مختلفی دارد که هر کدام با راهکارهای گوناگون و با کمک روانشناس مجرب قابل درمان و کنترل است. در ادامه، با اختلال وسواس آشنا می‌شویم و هر آنچه که در مورد آن نیاز است بدانید را بررسی می‌کنیم.
تعریف وسواس
در روند درمان اختلال وسواس، ابتدا نیاز است به درستی بدانید که وسواس چیست و چه علائم و نشانه‌هایی دارد تا با تشخیص به موقع، آن‌را درمان کنید. در روانشناسی به افکار، تصاویر یا امیال ناخواسته‌ای که فرد را شدیدا مضطرب می‌کند، وسواس گفته می‌شود. به موجب این اتفاق، شخص برای رهایی از افکار مزاحم و کاهش استرس خود، رفتار و اعمالی را انجام می‌دهد که عموما غیرمنطقی هستند.
اغلب ما در برهه‌های مختلف زمانی، برخی افکار یا اعمال وسواسی را تجربه می‌کنیم، اما به این معنا نیست که به وسواس مبتلا هستیم؛ در واقع، این اختلال زمانی شدت می‌یابد که فرد در چرخه وسواس و اجبار آن گیر کند. افرادی که دچار وسواس هستند، ساعت‌های زیادی از روز را صرف انجام کارهایی می‌کنند که می‌دانند غیر منطقی است اما کنترلی روی آن ندارند. این اعمال که به صورت تکرارشونده انجام می‌شوند، زندگی روزمره و عادی آن فرد را مختل می‌کنند؛ گاهی به دنبال این رفتارها، بیماری‌های جسمی نیز در شخص بروز می‌کند به طور مثال، شخصی که وسواس تمیزی دارد بارها در طول روز حمام می‌کند یا برای شستن دست‌های خود زمان زیادی می‌گذارد. ممکن است این فرد به دلیل تماس بیش از حد با مواد شوینده دچار مشکلات پوستی و تنفسی شود. خوشبختانه اختلال وسواس قابل کنترل و درمان است و می‌توان با مراجعه به روانشناس، علائم و نشانه‌ها را به درستی شناسایی و روند درمان را هر چه سریع‌تر آغاز کرد.
علائم و نشانه‌های وسواس
اختلال وسواس دارای نشانه‌ها و علائمی است که در صورت بروز آن‌ها، نیاز است تا فرد برای تشخیص و درمان به روانشناس مراجعه کند. متناسب با میزان و شدت هر یک از این علائم، نوع و شدت وسواس متفاوت خواهد بود؛ بنابراین ممکن است بنابر تشخیص روانشناس، پروسه درمان در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت باشد. در صورت آشنایی با علائم وسواس و علائم وسواس فکری و نشانه‌های آن می‌توانید این اختلال را بهتر بشناسید و برای درمان آن زودتر اقدام کنید.
از مشخصه‌های اصلی می‌توان به وجود وسواس و به دنبال آن اجبار اشاره کرد. به طور مثال اگر شخصی به وسواس بیماری دچار باشد دائما از ابتلا به بیماری‌های مختلف و خطرناک می‌ترسد(وسواس فکری شدید) بنابراین برای جلوگیری از این اتفاق، رفتارهایی مانند اجتناب از تماس داشتن با اشیا را نشان می‌دهد(رفتار اجباری). اهمیت دادن به سلامتی برای جلوگیری از بیماری از نشانه‌های ابتلا به وسواس نیست، مرز این اختلال با رفتارهای عادی در شدت بروز آن‌ها است. به طور کلی می‌توان گفت، افکار و رفتارهای وسواس‌گونه که منجر به کم شدن فعالیت‌های اجتماعی و کیفیت زندگی شوند، از علائم اصلی ابتلا به اختلال وسواس محسوب می‌شوند. از علائم جزئی‌تر نیز می‌توان به شک و تردید، کمال‌گرایی، کمبود اعتماد به نفس، نظم و دقت افراطی، الزام و اجبار و … اشاره کرد.
انواع وسواس
اغلب افراد، اختلال وسواس را تنها با وسواس تمیزی می‌شناسند، در صورتی که این اختلال دارای انواع مختلفی است. به طور کلی وسواس به دو دسته کلی «فکری» و «عملی» تقسیم می‌شود. هر دو نوع آن باعث می‌شود تا شخص زمان زیادی را صرف امور بیهوده کند. این اختلال گاهی به اندازه‌ای شدید می‌شود که فرد از اجتماع دوری کرده و یا از کار خود استعفا می‌دهد. به لحاظ علمی ممکن است شخص، مبتلا به اختلال وسواس فکری، عملی یا فکری-عملی باشد.
انواع وسواس فکری
وسواس فکری، تصاویر و ترس‌های ذهنی است که مرتبا در ذهن فرد تکرار می‌شوند و علی‌رغم میل باطنی شخص به ذهن او می‌آیند؛ این افکار مانع از انجام فعالیت‌های روزمره به صورت عادی میگردند. غالبا، وسواس فکری به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود:
وسواس آلودگی
از جمله متداول‌ترین وسواس‌های فکری، وسواس آلودگی است. این افراد همیشه نسبت به آلودگی خود و اطرافیان دچار نگرانی هستند و به همین دلیل برای رهایی از این افکار، رفتارهای اجباری انجام می‌دهند. به طور مثال، پس از تماس با اشیا مختلف، ذهن این افراد درگیر این موضوع می‌شود و ممکن است به طور مداوم به تمیز کردن محیط و شستن دست و بدن خود مشغول شوند؛ همچنین ممکن است برای جلوگیری از بیماری، از تماس با اشیا نیز خودداری کنند(مانند دست نزدن به دستگیره‌های درب). در این افراد، متناسب با شدت وسواس، امکان ایجاد بیماری‌های پوستی در آن‌ها به دلیل استفاده مکرر و بیش از حد از مواد شوینده وجود دارد.
وسواس آسیب زدن به دیگران
افرادی که به این وسواس مبتلا هستند دائما نگران‌اند که با کلام یا رفتار خود باعث آسیب زدن به دیگران شوند؛ شخصی که این افکار وسواسی را دارد، می‌ترسد که ناخواسته حرفی بزند یا رفتاری کند که باعث رنجش اطرافیان شود و اگر دعوا یا ناراحتی در گروهی رخ دهد، خود را مسئول می‌داند. اغلب این افراد برای جلوگیری از بروز این اتفاقات، ممکن است رفتارهای اجباری متعددی انجام دهند. برخی از مبتلایان به این نوع وسواس، از آسیب دیدن اطرافیان خود واهمه دارند. به عنوان مثال، پدر یا مادری که از تصادف فرزند خود می‌ترسد و برای مقابله با این افکار، مسئولیت رفت و آمد او را شخصا به عهده می‌گیرد.
وسواس جنسی
یکی دیگر از متداول‌ترین وسواس‌ها، افکاری مربوط به آسیب رساندن به دیگران با مرور تصاویری از رفتارهای خشونت‌آمیز و پرخاش‌گرایانه در ذهن شخص است؛ این افکار، ممکن است جنبه‌های جنسی نیز داشته باشند. اغلب این افراد، در برقراری ارتباط با همسر خود نیز دچار مشکل می‌شوند و مدام این افکار وسواسی به سراغ آن‌ها می‌آیند.
وسواس مذهبی
در این نوع از اختلال وسواس، شخص در مورد گناهکار بودن خود دچار افکار وسواسی است. مبتلایان به این نوع از وسواس، دائما ترس دارند که عمل غیر اخلاقی یا خلاف دین انجام دهند. به همین دلیل دچار افراط در دین می‌شوند و مدام در حال عبادت کردن هستند.
وسواس کمال‌گرایی
افرد مبتلا به وسواس کمال‌گرایی فقط به دنبال کسب موفقیت هستند و در صورت بروز شکست، به شدت نا امید و گاهی افسرده می‌شوند. همچنین ممکن است این اشخاص به دلیل ترس از نافرجامی در کارها، فعالیت موردنظر خود را شروع نکنند.
وسواس بیماری
نگرانی بیش از حد در مورد ابتلا به بیماری‌های مختلف، یکی از نشانه‌های وسواس بیماری است. این افراد در صورت تماس با اشیا یا مکان آلوده، ساعت‌ها نگران سلامتی خود و اطرافیان و ابتلای آن‌ها به بیماری‌های خطرناک هستند. در حالی که ممکن است منشا بروز آن‌ها، تماس با جسم آلوده نباشد.
انواع وسواس عملی
وسواس‌های عملی، رفتارهای اجباری هستند که فرد برای کاهش اضطراب و افکار خود، به صورت تکرارشونده انجام می‌دهد. تفاوت وسواس عملی با دیگر رفتارهای تکراری مانند ساعت خواب منظم یا زمان مشخص برای مطالعه، این است که شخص خود را مجبور به انجام این کارها می‌داند و در صورت عدم انجام آن‌ها دچار اضطراب و نگرانی می‌شود. این رفتارها، کارکرد مثبت ندارند و به رشد فرد کمک نمی‌کنند بلکه زمان‌بر هستند و زندگی شخص را مختل می‌کنند.
وسواس تقارن
در صورت ابتلا به این نوع وسواس، فرد دائما در حال جابه‌جایی و تغییر مکان وسایل است و همه اشیا باید متقارن چیده شوند. در غیر این صورت، شخص دچار وسواس می‌شود و ممکن است تمام روز برای قرار دادن وسایل به طور متقارن زمان زیادی صرف کند.
وسواس احتکار
افراد مبتلا به این وسواس، اشیا دورریختنی را جمع‌آوری می‌کنند و معتقدند که این وسایل روزی به کار می‌آیند. در نمونه‌های شدید، منزل این اشخاص با اشیا دورریختنی و بلااستفاده پر می‌شود به طوری که رفت و آمد را دشوار می‌کند.
وسواس نظم و ترتیب
در این نوع وسواس، شخص روی قرارگیری اشیا به صورت کاملا دقیق دچار وسواس می‌شود. از این رو دائما در حال تمیز کردن و قرار دادن وسایل در جای مخصوص به خود است. این افراد از بی‌نظمی، بیزارند و ممکن است ساعت‌های زیادی برای این جابه‌جایی‌ها زمان بگذارند.
وسواس چک کردن
یکی دیگر از انواع وسواس عملی، وسواس چک کردن و وارسی است. این افراد، بارها بعد از انجام هر کاری آن‌را چک می‌کنند و به شدت مضطرب و استرسی هستند. برای مثال اگر پیش از خروج از خانه شیرگاز یا فلکه آب را قطع کنند تا زمان رفتن، بارها آن‌ها را چک می‌کنند. برخی نیز برای جلوگیری از آسیب رساندن به دیگران به دلیل بی‌احتیاطی، بارها قفل درب‌ها را بررسی می‌کنند؛ همچنین ممکن است چندین بار در طول روز به منزل خود مراجعه کنند و از بسته بودن درب‌ها مطمئن شوند. عده‌ای نیز به صورت مداوم سلامتی خود را چک می‌کنند و به صورت مکرر و بیش از اندازه، آزمایشات مختلف را انجام می‌دهند. تصاویر آزاردهنده مانند آتش حریق منزل به صورت یک فکر وسواسی این افراد را مجبور می‌کند تا یک عمل را چندین بار انجام دهند. به طور مثال، فرد مبتلا به این نوع وسواس، در طور روز چندین بار با عزیزان خود تماس می‌گیرد تا مطمئن شود اتفاق بدی رخ نداده است.
وسواس تکرار
افراد مبتلا به وسواس تکرار، اغلب کارهای روزمره خود را بارها تکرار می‌کنند تا مطمئن شوند که آن‌ها را به درستی انجام داده‌اند. برخی نیز وسواس تکرار حرکات بدنی دارند، به طور مثال ضربه زدن با انگشت یا تکان دادن سر و …. عده‌ای دیگر در خواندن و نوشتن دچار وسواس می‌شوند، مثلا هر متن را 5 بار می‌خوانند.
وسواس تفکر جادویی
برخی از اشخاص نیز مبتلا به وسواس تفکر جادویی(خرافات) هستند. بدین معنا که این افراد به باورهای غیر علمی و غیر منطقی معتقدند و باور دارند که یک واقعه در نتیجه یک واقعه دیگر به وجود آمده است. به طور مثال، اگر کفش‌ها جفت نباشند قطعا اتفاق بدی رخ می‌دهد یا تنها با حذف کردن یک کلمه بد و جایگزینی با کلمه خوب، اثر منفی آن از بین می‌رود.
علت اختلال وسواس
علت ایجاد این اختلال هنوز به صورت کامل شناخه نشده است؛ اما طبق نظریه‌های موجود ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:
• ژنتیک: این بیماری می‌تواند زمینه ارثی و خانوادگی داشته باشد. این مورد یکی از اصلی‌ترین علت‌ها برای وقوع این اختلال در یک فرد محسوب می‌شود.
• نورولوژیک: براساس اسکن‌هایی که از مغز بیماران صورت گرفته است، این احتمال وجود دارد که در صورت تغییر در عملکرد و بیوشیمی مواد شیمیایی در مغز اختلال وسواس ایجاد شود. به طور مثال، در این بیماران سطح سروتونین، که موجب افسردگی نیز می‌شود، کاهش می‌یابد. بنابراین برای درمان این اختلال از داروهای افزایش‌دهنده سروتونین استفاده کردند که پاسخ بیماران به آن، مثبت بوده است.
• یادگیری و رفتاری: این اختلال ممکن است به دلیل تربیت توسط والدین سختگیر و وسواسی نیز ایجاد شود.
وسواس فکری در مردان بیشتر است یا در زنان؟
بر اساس تحقیقات انجام شده، شیوع این اختلال در مردان و زنان بزرگسال به یک اندازه است ولی این میزان در نوجوانان پسر بیشتر از دخترها بروز می‌کند. وسواس در آقایان بیشتر به صورت فکری و خیالی بروز می‌کند در حالی که در خانم‌ها بیشتر در بعد تمیزی و بهداشت دیده می‌شود.
داروی درمان وسواس
همانطور که اشاره کردیم، پس از آنکه با توجه به علائم و نشانه‌ها این اختلال در یک فرد تشخیص داده شد، بهتر است هر چه سریع‌تر به یک روانشناس برای درمان وسواس مراجعه کند. وسواس، نیاز به درمان تخصصی دارد و با اقدام به موقع برای درمان آن، می‌توان آن‌را کنترل کرد. براساس مشاهدات، حدود 40% افرادی که در سن کم دچار وسواس شده‌اند، در بزرگسالی بهبود یافته‌اند. در درمان اختلال وسواس، مواردی مانند سن بیمار، وضعیت جسمانی، میزان پیشرفت بیماری و مدت زمان بروز اختلال در نظر گرفته می‌شود. در حال حاضر، بهترین راهکارها برای درمان قطعی وسواس، دو روش دارودرمانی و روان‌درمانی است.
دارودرمانی
دارودرمانی، یکی از روش‌های موثر در درمان وسواس است که می‌توان آن‌را همزمان با روان‌درمانی پیش برد. در این روش، از داروهایی استفاده می‌شود که سطح سروتونین را تنظیم می‌کند(همانطور که اشاره کردیم، کاهش این هورمون در مغز باعث ایجاد افسردگی و اختلال وسواس می‌شود). داروهای درمان وسواس، عمدتا از میان داروهای ضدافسردگی هستند و در جهت کنترل علائم به کار می‌روند.
درمان وسواس بدون دارو(روان‌درمانی)
یکی دیگر از روش‌های موثر برای درمان وسواس، روان‌درمانی است؛ تاکنون، روش شناختی-رفتاری بیشترین بازدهی را در جهت درمان وسواس داشته است. درمان وسواس بدون دارو، عوارض ندارد و در بلندمدت اثر درمانی آن ماندگارتر است. درمانگر با تکنیک‌های مختلفی مانند حساسیت‌زدایی، ایستاندن فکر، غرقه‌سازی، انفجاردرمانی و شرطی‌سازی بیزارگرانه فرد بیمار را در مواجهه با ترس‌ها و عوامل وسواس قرار می‌دهد. بنابراین با مرور زمان، از میزان استرس و وسواس آن شخص کم می‌شود.
بهترین مرکز مشاوره درمان وسواس
انتخاب بهترین روانشناس و کلینیک روانشناسی در درمان وسواس و همینطور درمان وسواس فکری بسیار تاثیرگذار است زیرا اگر درمانگر با تجربه و متخصص باشد، روند درمان بهتر و سریع‌تر صورت می‌گیرد. کیلینک‌های روانشناسی به بیمار این فرصت را می‌دهند تا با طی کردن جلسات و اجرای روش‌های درمانی، هرچه سریع‌تر وسواس خود را درمان کنند. ممکن است برای درمان وسواس یک شخص، دارودرمانی تشخیص داده شود. همچنین به صلاح دید روانشناس، نیاز باشد تا هر دو روش درمانی به صورت موازی انجام شوند.
سخن پایانی
در این مقاله، با وسواس آشنا شدیم و هر آنچه که در مورد آن نیاز است بدانید را باهم بررسی کردیم. وسواس یک اختلال شایع روانشناختی است که با افکار آزاردهنده و اضطراب همراه است. شخص بیمار برای جلوگیری از این افکار، رفتارهای اجباری نشان می‌دهد. گاهی شدت این علائم به قدری زیاد می‌شود که کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خوشبختانه این اختلال قابل شناسایی، کنترل و درمان است. در حال حاضر، دارودرمانی و روان‌درمانی دو روشی هستند که بیشترین بازخورد مثبت را داشته‌اند. با مراجعه به کلینیک مشاوره و روانشناسی نیکتا می‌توانید این درمان را به صورت تخصصی انجام دهید.