وسواس فکری | OCD
وسواس فکری یا Obsessive Compulsive Disorder، یکی از اختلالات مربوط به اعصاب و روان است؛ بر اساس مطالعاتی که اخیرا انجام شده است، این بیماری به عنوان چهارمین اختلال شایع روانپزشکی شناخته می‌شود. وسواس فکری، یک بیماری مزمن است که در صورت عدم تشخیص و درمان، زندگی فرد را مختل کرده و عوارض جدی برای سلامتی او ایجاد می‌کند؛ به طوری که با گذشت زمان، کنترل این بیماری از توان شخص بیمار خارج شده و به وسواس فکری شدید تبدیل می‌شود. امروزه، ریشه وسواس فکری و علت‌های ایجاد آن شناخته شده‌اند و راه‌های درمان گوناگونی برای آن وجود دارد. این اختلال انواع مختلفی دارد و دارای علائم و نشانه‌هایی است که در صورت بروز هر یک از آن‌ها می‌توانید از مشاوره وسواس فکری کمک بگیرید؛ پروسه درمان هر فرد ممکن است بنابر تشخیص روانشناس، با دیگری متفاوت باشد. بنابراین آشنایی با این بیماری و علائم آن، به روند درمان کمک بسیاری می‌کند. در این مقاله می‌خواهیم به این سوال که وسواس فکری چیست، پاسخ دهیم. پس همراه ما باشید.
OCD چیست؟
در پروسه درمان، ابتدا نیاز است به درستی بدانید اختلال OCD چیست و چه علائم و نشانه‌هایی دارد؛ در این صورت با کمک مشاوره وسواس فکری می‌توانید به راحتی آن‌را درمان کنید. وسواس فکری(OCD)، یک اختلال مزمن و شایع است که در طولانی‌مدت روی زندگی فرد، اثرات منفی بسیاری دارد. در این اختلال مرتبا افکار، تصاویر یا امیال ناخواسته‌ای به ذهن بیمار خطور می‌کند که منجر به انجام رفتارهایی غیرقابل کنترل و تکرارشونده در آن شخص می‌شود. به طور مثال، فردی دائما می‌ترسد که به بیماری‌های مختلف و خطرناک مبتلا شود(وسواس فکری) به همین دلیل برای جلوگیری از این اتفاق، از تماس داشتن با اشیا خودداری می‌کند(وسواس عملی).
اغلب ما در طول روز و در برهه‌های مختلف زمانی، برخی افکار غیر معمول و مزاحم را تجربه می‌کنیم و اغلب بدون توجه به آن‌ها به کارهای روتین و روزمره خود می‌پردازیم؛ اما در اختلال وسواس فکری، این افکار یا احساسات به صورت مکرر تکرار می‌شوند و زندگی عادی فرد را مختل می‌کنند. گاهی به دنبال این رفتارهای اجباری، که شخص برای کاهش فشارهای ناشی از آن افکار انجام می‌دهد، بیماری‌های جسمی نیز در شخص بروز می‌کند. بنابراین بهتر است علائم و نشانه‌ها به درستی شناخته شوند تا هرچه سریع‌تر روند درمان آغاز گردد.
علت وسواس فکری
علت دقیق ایجاد این بیماری هنوز به صورت کامل کشف نشده است اما مطالعات نشان می‌دهند که عوامل مختلفی در ابتلا به اختلال وسواس فکری در هر شخص دخیل هستند. شما می‌توانید با انجام تست وسواس فکری تا حدودی وضعیت خود را بسنجید اما توجه داشته باشید که برای تشخیص درست و دقیق نیاز است تا به یک متخصص مراجعه کنید. علل ایجاد OCD به شرح زیر هستند:
علل بیولوژیکی
اختلالات بیولوژیکی و عصبی مانند عدم تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی و تغییر در عملکرد آن‌ها ممکن است باعث ایجاد وسواس در فرد شود. بر اساس مطالعات انجام شده و اسکن‌هایی که از مغز بیماران گرفته شده است، هورمون سروتونین در بدن این افراد کمتر ترشح می‌شود. این هورمون همراه با دوپامین نقش موثر و به‌سزایی در ایجاد «حس خوب» دارند. همچنین ممکن است علائم بیماری وسواس در کودکان پس از ابتلا به بیماری‌هایی مثل آنفولانزای H1N1، بیماری لایم و عفونت‌های استرپتوکوکی در آن‌ها آغاز شود.
علل ژنتیکی
یکی از اصلی‌ترین علت‌ها در ایجاد این بیماری، سابقه خانوادگی یا ژنتیک افراد است. حضور یک شخص با وسواس فکری در یک خانواده بدین معنا نیست که قطعا بقیه اعضا نیز به این بیماری دچار می‌شوند؛ بلکه افرادی که والدین یا خواهر و برادر آن‌ها سابقه OCD دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند.
فاکتورهای محیطی
رویدادهای استرس‌زا مانند از دست دادن یک عزیز، تغییرات در زندگی، مشکلات مالی، زایمان، تجربه اتفاقات تلخ در کودکی و ابتلا به یک بیماری جدی می‌توانند در ایجاد وسواس فکری نقش داشته باشند.
علل رفتاری
این اختلال ممکن است به دلیل تربیت ناصحیح توسط والدین سخت‌گیر و وسواسی نیز ایجاد شود. همچنین تکرار و توجه زیاد به یک رفتار مانند شستن بیش از حد دست‌ها می‌تواند در ایجاد این بیماری دخیل باشد.
انواع وسواس فکری
برخلاف تصور عموم، که اغلب این بیماری را با وسواس تمیزی می‌شناسند، وسواس انواع مختلفی دارد و به صورت‌های گوناگون در افراد بروز می‌کند. اختلال OCD به طور معمول شامل افکار وسواسی و رفتارهای اجباری است؛ اما ممکن است در یک بیمار فقط یکی از این موارد دیده می‌شود. این بیماری گاهی به اندازه‌ای شدید می‌شود که فرد از اجتماع دوری می‌کند یا از کار خود استعفا می‌دهد. انواع وسواس‌های فکری به شرح زیر هستند:
وسواس تمیزی و آلودگی
یکی از متداول‌ترین وسواس‌های فکری، وسواس تمیزی و آلودگی است. این افراد دائما و بیش از حد نسبت به میکروب‌ها و خطر بیماری برای خود و اطرافیان نگرانی دارند؛ به همین دلیل برای رهایی از این تفکرات اقدام به رفتارهای اجباری مانند عدم تماس با اشیا و حضور در مکان‌های مختلف(اجتناب از منابع احتمالی آلودگی) بروز می‌دهند. برخی از مبتلایان نیز برای تمیز کردن یا شستن دست‌ها و وسایل خود، تشریفات خاصی دارند. به این صورت که به تعداد معین، مثلا 4 بار به حمام می‌روند و یا دست‌های خود را می‌شویند.
وسواس تقارن و نظم
افراد مبتلا به این نوع وسواس در طول روز بارها درحال جابه‌جایی وسایل و اشیا هستند و همه چیز باید در سر جای خود قرار داشته باشد. این اشخاص در صورت متقارن و منظم نبودن اقلام، دچار وسواس فکری شدید می‌شوند؛ به همین دلیل تمام روز به صورت مداوم در حال جابه‌جایی وسایل مختلف هستند. عده‌ای دیگر در اعمال خود نیاز به تقارن دارند، به طور مثال، اگر در دست چپ خود از زیورآلات استفاده کنند، باید در دست راست نیز نمونه‌ای مشابه قرار دهند.
وسواس افکار ممنوعه
مبتلایان به وسواس افکار ممنوعه، افکاری در مورد گناهکار بودن خود دارند و به طور مکرر از اینکه عقاید مذهبی آن‌ها کفرآمیز و نادرست است، در حال عبادت هستند. عده‌ای نیز با مرور تصاویری از رفتارهای خشونت‌آمیز و پرخاش‌گرایانه در ذهن خود، نسبت به آسیب رساندن به دیگران نگران‌اند؛ به همین دلیل مرتبا فعالیت‌های روزانه خود را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند به کسی صدمه نزده‌اند.
وسواس تفکر جادویی
افراد مبتلا به وسواس تفکر جادویی(خرافات)، به باورهای غیر علمی و غیر منطقی معتقد هستند و هر واقعه را پیامد یک واقعه دیگر می‌دانند. به طور مثال، اگر کفش‌ها جفت نباشند قطعا اتفاق بدی رخ خواهد داد. این تفکرات علاوه بر اینکه به خود شخص آسیب می‌زند، موجب آزار اطرافیان او نیز می‌شود.
وسواس جمع‌آوری ابزار غیر ضروری
فرد بیمار هر چیزی را که به او احساس وسواس‌گونه می‌دهد، جمع‌آوری می‌کند اما گاهی اوقات دورانداختن این اشیا مشکل است زیرا تماس داشتن با آن‌ها موجب بیماری می‌شود. برخی از افراد نیز تعداد معینی از اقلام را جمع‌آوری می‌کنند تا از خود و دیگران محافظت کنند. در مقابل، عده‌ای دیگر به صورت مداوم از اینکه دور انداختن اشیا موجب صدمه به اشخاص دیگر شود، نگرانی دارند؛ به همین دلیل، لوازم غیر ضروری را نگهداری می‌کنند.
وسواس چک کردن
این افراد در طول روز بارها بعد از انجام هر کاری آن‌را چک می‌کنند و در صورت مقابله با این افکار، شدیدا مضطرب و نگران می‌شوند. به طور مثال برخی افراد پیش از خروج از خانه بارها شیر فلکه آب یا گاز را چک می‌کنند؛ اما ممکن است در طول روز چندین بار به منزل بازگردند تا مطمئن شوند اتفاق بدی رخ نداده است. تصاویر آزاردهنده مانند آتش‌سوزی منزل و آسیب رسیدن به عزیزان آن‌ها به صورت یک فکر وسواسی این اشخاص را مجبور می‌کند تا رفتارهای اجباری از خود نشان دهند.
وسواس تکرار
در این نوع وسواس، فرد مبتلا، اغلب کارهای روزمره خود را بارها تکرار می‌کنند تا مطمئن شوند که آن‌ها را به درستی انجام داده‌اند. برخی نیز وسواس تکرار حرکات بدنی دارند.
علائم وسواس فکری
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، وسواس فکری ممکن است تنها با بروز افکار وسواسی باشد و یا به دنبال آن، فرد رفتارهای اجباری را نیز نشان دهد. اختلال OCD دارای علائم و نشانه‌هایی است که در صورت مشاهده آن‌ها نیاز است تا شخص بیمار برای تشخیص و درمان به مشاور متخصص مراجعه کند. پروسه درمان ممکن است بنابر تشخیص روانشناس، در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت باشد؛ اما به طور کلی می‌توان از نشانه‌های اصلی وسواس فکری به افکار وسواسی و به دنبال آن اجبار اشاره کرد. شدت علائم اختلال وسواس فکری ممکن است با گذشت زمان تغییر کند؛ اما در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند سال‌ها ادامه یابد و زندگی عادی فرد را مختل کند. بر اساس تحقیقات انجام شده، سه چهارم مبتلایان به OCD، در طول زندگی با اختلال اضطراب مواجه شده و نیمی دیگر نیز دچار افسردگی دوقطبی و بیماری تیک می‌شوند؛ از این رو ممکن است مبتلایان به وسواس فکری، طیف وسیعی از بیماری‌ها را تجربه کنند. از جمله این موارد می‌توان به بدشکلی بدن، بیماری کندن مو(تریکوتیلومانیا)، بیماری‌های پوستی و … اشاره کرد.
علائم وسواس فکری در جوانان
یکی از مراحل چالش‌برانگیز زندگی هر انسان، نوجوانی و جوانی محسوب می‌شود؛ بنابراین امری عادی است اگر این افراد با نوسانات خلقی و آشفتگی‌های روانی روبه‌رو شوند. در این میان برای تعداد کمی از جوانان، این آشفتگی‌های خلقی نشانگر بیماری OCD است. این گروه نیز به طور کلی علائمی مانند دیگر مبتلایان از خود بروز می‌دهند. شیوع این بیماری در نوجوانان پسر بیشتر از دخترها است اما خبر خوب این است که شانس درمان وسواس فکری در سنین پایین بسیار بیشتر خواهد بود.
علائم وسواس فکری در زنان و مردان
آمار نشان داده است، این اختلال در مردان و زنان به یک اندازه شایع است. علائم وسواس فکری در مردان بیشتر به صورت فکری و خیالی دیده می‌شود اما در خانم‌ها بیشتر در بعد تمیزی و بهداشت بروز می‌کند.
داروی وسواس فکری
پس از آنکه با توجه به نشانه‌ها، این بیماری در یک فرد تشخیص داده شود، بهتر است هر چه سریع‌تر به یک روانشناس متخصص مراجعه کند. این اختلال به طورمعمول با روش‌های دارودرمانی، روان‌درمانی(درمان وسواس فکری بدون دارو) یا استفاده از هر دو روش به صورت موازی درمان می‌شود. در مشاوره وسواس فکری، این موضوع در نظر گرفته می‌شود که تا چه حد این اختلال، عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار داده است. همچنین برای انتخاب درمان مناسب، به فاکتورهایی مانند سن بیمار، سلامت جسمانی، میزان پیشرفت بیماری و مدت زمان بروز اختلال نیز توجه می‌شود.
روان‌درمانی
Cartoon son and overstressed father flat vector illustration
درمان شناختی-رفتاری(CBT)، نوعی از روان‌درمانی است که برای معالجه طیف وسیعی از اختلالات کاربرد دارد. در این روش، درمانگر، فرد مبتلا به وسواس را در مواجه با عامل وسواس قرار می‌دهد و به او راهکارهای مقابله‌ای برای پاسخ به رفتارهای اجباری را ارائه می‌کند. این روش نیاز به تلاش و تمرین دارد و در این مسیر، درمانگر، به بیمار کمک می‌کند تا کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشد.
دارودرمانی
این روش در کنار روان‌درمانی بسیار موثر است و به کنترل و بهبود علائم بیمار کمک می‌کند. در درمان اختلال OCD، از داروهای وسواس فکری مانند داروهای ضد افسردگی، که مسیرهای سروتونین مغز را هدف قرار می‌دهند، استفاده می‌شود. فلووکسامین، پاروکستین، فلوکستین و سرترالین چهار داروی SSRI(مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) مورد تایید وزارت غذا و دارو آمریکا(FDA) هستند؛ این داروها ممکن است تا 12 هفته طول بکشد تا علائم را بهبود بخشند. از این رو پیشنهاد می‌شود تا بیماران، به صورت موازی از روان‌درمانی نیز استفاده کنند.
درمان وسواس فکری
یکی از مراحل ابتدایی در درمان وسواس فکری شدید، انجام اقداماتی است که به تشخیص درست این اختلال کمک می‌کنند؛ ارزیابی‌های روانشناختی و معاینات بدنی همراه با معیارهای تشخیصی OCD، که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تعیین شده‌اند، از جمله این موارد کمکی هستند. وسواس فکری نیاز به درمان تخصصی دارد و با اقدام به موقع می‌توان آن‌را به راحتی کنترل کرد. به عنوان مثال، درمان وسواس شستشو، که یکی از متداول‌ترین انواع وسواس‌های فکری است، با روش‌های مختلفی مانند روان‌درمانی و دارودرمانی قابل کنترل است. خوشبختانه امروزه برای درمان قطعی وسواس فکری راهکارهای گوناگونی وجود دارد؛ با این اوصاف، بدیهی است که انتخاب بهترین مشاوره وسواس فکری در درمان این اختلال بسیار تاثیرگذار است. لازم به ذکر است در صورت مشاهده هرگونه علائم این اختلال، می‌توانید با مراجعه به مرکز مشاوره نیکتا از روانشناسان متخصص و حرفه‌ای این مجموعه کمک بگیرید.