درمان استرس و اضطراب
همه انسان‌ها در طول زندگی خود بارها با احساسات مختلف دست و پنجه نرم می‌کنند. استرس و اضطراب یکی از متداول‌ترین احساسات عادی و اغلب ضروری مشترک در انسان‌ها به شمار می‌روند که در مواقع خطر ایجاد می‌شوند؛ اما اگر این احساس، شدید و غیر قابل کنترل شود مانند سایر بیماری‌های روان با تغییرات رفتاری و علائم جسمانی همراه است که می‌تواند مشکلات جدی را در زندگی فرد بیمار ایجاد کند. به همین دلیل اقدام برای درمان سریع استرس و اضطراب بسیار حائز اهمیت است. همه ما در مواجه با بیماری‌های جسمی سریعا به پزشک متخصص مراجعه می‌کنیم تا از عوارض و مشکلات احتمالی آن جلوگیری کنیم؛ بنابراین بهتر است با مشاهده نشانه‌های استرس و اضطراب، که زنگ خطری برای سلامت روح محسوب می‌شوند، از یک مشاوره درمان استرس کمک بگیریم. در ادامه قصد داریم با این اختلال بیشتر آشنا شویم و روش‌های رفع استرس و مقابله با آن‌را بررسی کنیم. پس همراه ما باشید.
اختلال استرس
قبل از هرچیز نیاز است تا کمی با اختلال استرس آشنا شویم. استرس، یک احساس طبیعی و گاها ضروری و سالم در بدن است که در مواجه با موقعیت‌های خطرناک به انسان برای حفاظت از خود در برابر خطرات احتمالی کمک می‌کند. این احساس موجب واکنش بدن و ترشح هورمون‌ها شده و به دنبال آن باعث هوشیاری مغز، تعریق بیشتر، افزایش ضربان قلب و آگاهی نسبت به محیط می‌شود؛ این تغییرات برای فرار از موقعیت‌های حساس و خطرناک به انسان کمک می‌کنند. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، داشتن احساس استرس در چنین شرایطی و به صورت کوتاه‌مدت نه تنها اختلال محسوب نمی‌شود بلکه برای سلامتی ضروری است. طبق تعاریف علمی روانشناسی، زمانی که عامل خارجی مستقیمی برای بروز ترس و نگرانی وجود دارد به طور مثال یک حادثه آسیب‌زا یا موقعیت‌های حساس، استرس ایجاد می‌شود.
انواع استرس
تجربه گاه‌به‌گاه استرس، بخشی از زندگی است و یک روش محافظتی بدن در برابر خطرات محسوب می‌شود؛ اما افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، به طور دائمی دچار ترس و نگرانی درباره مسائل گوناگون‌اند. به طور کلی اختلال استرس به دسته زیر تقسیم می‌شود:
استرس مزمن
هرگونه استرسی که بیش از 6 ماه ادامه دارد، استرس مزمن قلمداد می‌شود. مشکلات مختلف در زمینه‌های مالی، اجتماعی و اقتصادی، که ممکن است به صورت طولانی‌مدت در زندگی یک فرد وجود داشته باشند، یکی از دلایل ایجاد استرس مزمن هستند. بسیاری از افراد به این احساس عادت می‌کنند و نمی‌دانند که یک اختلال به شمار می‌رود؛ از این رو برای درمان اقدام نمی‌کنند. بدیهی است عدم تشخیص و درمان به موقع استرس مزمن می‌تواند در وضعیت فیزیولوژیکی و روانشناختی بیماران تاثیر منفی داشته باشد.
استرس بیش از حد
این نوع از استرس گاهی اوقات همه انسان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و با وقایعی که در آینده یا اکنون برای افراد رخ می‌دهند، مرتبط است؛ دیر رسیدن به محل کار و آزمون، دعوا، تفریحات هیجان‌انگیز و ... از جمله مواردی هستند که اشخاص با استرس بیش از حد یا حاد مواجه می‌شوند. مقدار کمی از استرس حاد به فرد، انگیزه و توانایی مدیریت شرایط را می‌دهد اما با گذشت زمان و افزایش بیش از حد آن به یک بیماری تبدیل می‌شود. علائم استرس بیش از حد به طور معمول در افراد مختلف، به شکل‌های متفاوتی بروز می‌کند اما می‌توان آن‌را با تمرینات و تکنیک‌های تمدد اعصاب مانند یوگا کنترل کرد.
علائم استرس
این بیماری، نشانه‌های مختلف جسمی و روانی را در هر فرد ایجاد می‌کند اما بسیاری از مبتلایان نمی‌دانند که این علائم ناشی از استرس هستند. مراجعه به مشاوره درمان استرس می‌تواند در تشخیص سریع و اقدام به موقع برای درمان این بیماری بسیار کمک‌کننده باشد. از جمله رایج‌ترین علائم استرس عصبی، که در افراد مبتلا به صورت نشانه‌های جسمی و روانی دیده می‌شود می‌توان از موارد زیر نام برد:
- دردهای مزمن
- سردرد و سفتی گردن
- بی‌قراری و افسردگی
- اسهال یا یبوست
- حملات پانیک و عصبی
- کمبود انرژی و خستگی
- اختلال تمرکز و خواب
- کاهش یا افزایش وزن و اشتها
اضطراب چیست؟
اضطراب یک احساس درونی و از پیامدهای پیشرفته استرس مزمن محسوب می‌شود. در این اختلال ممکن است هیچ عاملی خارجی دخیل نباشد و گاهی به دلیل شرایط استرس‌زای بیش از حد طولانی و مکرر در زندگی فرد رخ می‌دهد. بیشتر انسان‌ها در مواجه با شرایط مختلف مانند رفتن به یک مکان جدید، شروع یک کار یا شرکت در امتحان دچار اضطراب می‌شوند که یک احساس طبیعی است؛ اما اگر این حس به حالتی ناخوشایند تبدیل شود و در اجرای فعالیت‌های آن شخص تداخل ایجاد کند، به اختلال اضطراب تبدیل شده است. این نوع از اضطراب اگر درمان نشود اثرات منفی بسیاری در روند زندگی طبیعی فرد بیمار دارد؛ به‌گونه‌ای که ممکن است به دلیل وجود اضطراب، از حضور در اجتماع خودداری کند یا به مصرف الکل و مواد مخدر روی آورد. اختلالات اضطرابی یکی از شایع‌ترین نمونه‌های اختلال عاطفی است که در زنان بیشتر از مردان بروز می‌کند.
علائم اضطراب
نشانه‌های اضطراب یک شخص با دیگری متفاوت است و ممکن است این علائم با گذشت زمان تغییر کنند. اضطراب شدید، علاوه بر تاثیرات روانی موجب بروز اختلالات مختلف در فرد مبتلا می‌شود که شامل انواع زیر است:
- فوبیا: این اختلال موجب می‌شود تا فرد بیش از حد از یک شی، موقعیت یا فعالیت خاص ترس داشته باشد.
- اضطراب اجتماعی: افراد مبتلا از قضاوت‌شدن توسط دیگران و به دنبال آن حضور در اجتماع شدیدا هراس دارند.
- وسواس فکری-عملی: به موجب این اختلال، افکار وسواس‌گونه‌ای به طور مکرر در ذهن فرد مبتلا ایجاد می‌شود و او را وادار به انجام رفتارهای اجباری می‌کند.
- اختلال هراس یا پانیک: افراد مبتلا به این نوع اختلال اضطرابی در مواقعی غیر منتظره و بدون خطر دچار حمله عصبی و واکنش‌های شدید جسمی می‌شوند.
- اضطراب پس از سانحه: به دلیل یک حادثه آسیب‌زا فرد دچار این بیماری شده است.
- اضطراب بیماری: افراد مبتلا به اضطراب بیماری به طور مداوم در مورد سلامتی خود و عزیزانشان نگران‌اند.
- اضطراب جدایی: این بیماران به شدت از دوری از خانه، خانواده و دوستان خود ترس دارند.
دلایل استرس و اضطراب
همان‌طور که گفتیم، تجربه مکرر یک یا چند واقعه آسیب‌زا یکی از دلایل اضطراب و استرس محسوب می‌شود؛ رویدادهای آسیب‌زایی مانند از دست‌دادن یک عزیز، بلایای طبیعی، ابتلا به بیماری‌های لاعلاج، تجربه تجاوز یا خشونت خانوادگی، تصادف، تهدید به مرگ و آسیب‌های جدی از دلایل استرس به شمار می‌روند. علاوه بر آن سبک زندگی مدرن و ماشینی، تغذیه غیر اصولی، عدم توانایی کنترل شرایط، وضعیت نامناسب محیط کار و زندگی، ژنتیک افراد و ... از دیگر علل استرس و اضطراب محسوب می‌شوند. لازم به ذکر است، استرس ممکن است به دلیل تجمع چند علت در فرد ایجاد شود؛ از این رو بهتر است برای تشخیص دقیق آن به مشاوره درمان استرس مراجعه شود.
عوارض استرس و اضطراب
استرس و اضطراب شدید در لغت به معنای تنش و تحت فشاربودن هستند که در این شرایط تاثیر بسیار منفی بر وضعیت جسمی و روحی یک فرد می‌گذارند. به طور کلی عوارض استرس و اضطراب به شرح زیر است:
- عوارض روانی: سو مصرف مواد مخدر و الکل، بی‌قراری، مشکلات زناشویی، افسردگی و ...
- عوارض فیزیکی: فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، دیابت، مشکلات پوستی و گوارشی، ضعف سیستم ایمنی، اختلالات قاعدگی و ...
- عوارض رفتاری: کاهش بهره‌وری و سطح اعتماد به نفس، اختلال در فعالیت‌های اجتماعی، شغلی، تحصیلی، ورزشی و ...
روش‌های درمان استرس و اضطراب
استرس و اضطراب غیر طبیعی ابعاد مختلف زندگی فرد بیمار را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند و نیاز است تا سریعا برای درمان آن اقدام شود. این اختلال به روش‌های مختلف قابل بهبودی است اما به طور کلی درمان استرس بدون دارو برای موارد خفیف تا متوسط امکان‌پذیر است؛ در موارد مزمن و شدید علاوه بر درمان‌های غیر دارویی از روش دارودرمانی نیز به طور موازی استفاده می‌شود.
درمان استرس با دارو
امروزه با پیشرفت علم پزشکی داروهای مختلف و موثری برای کنترل استرس و اضطراب وجود دارد که بیماران می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. در این روش، دارو مناسب استرس و اضطراب پس از بررسی‌های لازم توسط روانپزشک تجویز می‌شود. یک مشاور درمان استرس گاهی داروهای ضد استرس را به تنهایی یا همراه با روان‌درمانی و روش‌های نوروساینس برای بیمار خود استفاده می‌کند. به طور کلی چهار دسته اصلی دارو برای استرس و اضطراب توسط انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا(ADAA) معرفی شده است؛ از جمله آن‌ها می‌توان به آلپرازولام، دیازپام، لورازپام، ایمی‌پرامین، آمی‌تریپتیلین، دولوکستین، سیتالوپرام، فلووکسامین و سرترالین اشاره کرد.
درمان خانگی استرس و اضطراب
بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال اضطراب و استرس همیشه نگران عوارض جانبی مصرف داروهای شیمایی هستند. در موارد خفیف تا متوسط و بنابر نظر روانشناس متخصص این بیماران می‌توانند از روش‌های خانگی و بی‌خطر مانند تکنیک‌های ذهنی-بدنی، مصرف مکمل‌ها و دمنوش‌های آرامش‌بخش و اصلاح سبک زندگی استفاده کنند. برخی از این روش‌ها به مرور زمان و تدریجا موجب کاهش استرس و اضطراب می‌شوند و برخی اثر فوری دارند. تغییر در سبک زندگی مانند رژیم غذایی سالم، ورزش و پیاده‌روی، انجام‌دادن تکنیک‌های ریلکسیشن، معاشرت و ایجاد ارتباطات موثر از مواردی هستند که در درمان استرس و اضطراب کمک‌کننده‌اند.
برنامه‌ریزی و مدیریت زمان، انجام فعالیت‌های مورد علاقه و اجتناب از مصرف الکل و کافئین از دیگر راه‌های درمان بی‌خطر برای این بیماری به شمار می‌روند. گیاهانی مانند اسطوخودوس، گل ساعتی، بادرنجبویه، سنبل کوهی و رازک در کاهش علائم اضطراب و استرس موثر هستند. همچنین، مصرف چای سبز و بابونه موجب کاهش ضربان قلب، آرامش، تمرکز و بهبود خواب می‌شود.
درمان استرس بدون دارو
مدیریت اضطراب، ریشه‌یابی علل ایجاد استرس و یادگیری راه‌های درمان این بیماری یکی دیگر از روش‌هایی است که موجب حفظ سلامت روان و جسم فرد بیمار می‌شود.
درمان استرس با ابزارهای نوروساینس
این روش‌های درمانی چند سالی است که به کشور راه یافته‌اند؛ البته نیاز است که زیر نظر متخصص نوروتراپیست انجام شود تا همراه با روان‌درمانی، موجب درمان قطعی استرس و اضطراب شود. این روش درمانی شامل انواع زیر است:
- تحریک مغناطیسی مغز(rTMS): تحریک مغناطیسی مغز، یکی از موثرترین و بی‌ضررترین روش‌های درمانی بدون درد و بدون نیاز به بی‌هوشی برای استرس و اضطراب به شمار می‌رود. از این روش درمانی بدون برگشت، علاوه بر درمان این اختلال می‌توان برای دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی و اعتیاد نیز استفاده کرد. بهبود علائم ناشی از استرس و اضطراب به واسطه تحریک سلول‌های عصبی مغز، که تحت تاثیر پالس‌های مغناطیسی مکرر هستند، امکان‌پذیر است.
- تحریک الکتریکی مغز(tDCS): این روش درمانی با حداقل عوارض جانبی، بدون درد و بی‌هوشی همراه است. در tDCS، از جریان الکتریکی 1 تا 2 میلی‌آمپر برای تحریک سلول‌های عصبی بخش خاصی از مغز فرد بیمار استفاده می‌شود. این روش در درمان اختلالات استرس و اضطراب شدید و افسردگی کاربرد دارد.
- نوروفیدبک: یکی از دیگر روش‌های موثر، که تا 56% در درمان استرس و اضطراب تاثیر دارد، نوروفیدبک یا نوروتراپی است. در این درمان تخصصی، مغز تحت تمرینات فشرده قرار می‌گیرد تا توانایی کسب مهارت‌های لازم برای مقابله با استرس و اضطراب را به دست آورد. نوروفیدبک، یک درمان بی‌عارضه و بدون درد است که در آن با نمایش فیلم و به واسطه سنسورهای کوچکی که روی سر بیمار قرار می‌گیرند، وضعیت‌های استرسی و اضطرابی او را شناسایی می‌کنند؛ در این شرایط، فیلم تار و کمرنگ می‌شود تا مغز را وادار کند به افکار مزاحم توجهی نکند.
درمان استرس با روان‌درمانی
یکی از باثبات‌ترین و سالم‌ترین روش‌های درمان استرس بدون دارو، مشاوره است. یک روانشناس، به منظور کمک به بهبودی بیماران از متدهای گوناگونی مانند روان‌درمانی، رفتاردرمانی شناختی و یا ترکیبی از آن‌ها بهره می‌گیرد. در طی این جلسات، روانشناس می‌کوشد تا با تکنیک‌های مختلف الگوهای فکری نادرست و مخربی که موجب ایجاد استرس و اضطراب در فرد شده‌اند را شناسایی کرده و با تفکرات مثبت جایگزین کند. اگر شما نیز علائم و نشانه‌های استرس و اضطراب را در خود مشاهده کرده‌اید، می‌توانید با مراجعه به مرکز مشاوره نیکتا از بهترین روش‌های درمانی زیر نظر روانشناسان متخصص کمک بگیرید.